1دکتری علوم سیاسی (گرایش مسائل ایران) و پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع)
2پژوهشگر و مدرس دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین(ع)
چکیده
نظام فرهنگی به‌عنوان مجموعه‌ای منسجم از باورها، ارزش‌ها و هنجارهایی که برای تأمین هدفی خاص سامان داده می‌شوند و دارای آثار و کارکرد اجتماعی هستند، یکی از اجزای مهم نظامات اجتماعی جامعه محسوب می‌شود و از اهمیت و جایگاهی بالا در تحقق اهداف و آرمان‌های پیش روی یک جامعه برخوردار است. با توجه به تفوق فرهنگ بر سایر نظامات اجتماعی در اندیشه غالب اندیشمندان مسلمان، اهمیت شناخت و تحقق یک نظام فرهنگی مطلوب، متناسب با آرمان‌ها و اهداف مد نظر در نظام اسلامی بیشتر آشکار می‌شود. در این پژوهش ملزومات، موانع، راهکارها و ثمره‌های تحقق یک نظام فرهنگی مطلوب از منظر بنیان‌گذار نظام اسلامی، حضرت امام خمینی(ره)، بررسی شده است. بدین منظور شش پیام مهم از میان پیام‌ها، نامه‌ها و سخنرانی‌های امام راحل در سال‌های 1366 و 1367 انتخاب و با استفاده از روش داده‌بنیاد[1] تحلیل شده‌اند. پس از رسیدن به اشباع نظری، مدل نهایی با بهره‌گیری از الگوی پارادایمی استراوس و کوربین طراحی شده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، شرایط علّی (شامل محوریت اسلام حقیقی (سیاسی) و مقابله با اسلام انحرافی (مقدس‌مآب)، مبنا قرار دادن کتاب (قرآن) و سنت (سیره اهل بیت(ع)) و توجه به طراحی الگوی بومی در فرهنگ)، شرایط زمینه‌ای (برخورداری از فرهنگ غنی و اصیل شیعی، نظام حکومتی ولایی و رابطه حُبّی دولت و ملت، برخورداری از تمدن کهن ایرانی، بهره‌مندی از نیروی متراکم و فعال مردمی)، شرایط واسطه‌ای (القائات و اقدامات خصمانه دشمنان، ناکارآمدی سیاست‌های فرهنگی در داخل، روی کار آمدن مسئولان وابسته و غرب‌زده، خودکم‌بینی و مرعوب شدن از هیمنه ساختگی تمدن غرب) و راهبردهای مناسب برای تحقق نظام فرهنگی مطلوب (تشکیل حکومت حق، ایجاد خودباوری و اعتماد به نفس در جامعه، ایجاد وحدت، یکپارچگی و عزم اجتماعی، به‌کارگیری نیروی انسانی شایسته) از منظر امام خمینی(ه) مشخص شده و پیامدهای تحقق این نظام (الگوسازی برای سایر ملت‌های جهان، زندگی شایسته و آرامش دنیوی، اجرای احکام الهی، حرکت عمومی جامعه به سوی سعادت اخروی، زمینه‌سازی برای تشکیل حکومت مهدوی، تحقق اهداف و آرمان‌های عالی شارع مقدس اسلام) نیز تبیین شده است.
امام خمینی، روحالله (1399). صحیفه امام(ره). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی خمینی، روحالله (1394). ولایت فقیه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
استاک، روح الله؛ نوابخش، مهرداد و قاسمی، یارمحمد (1396). چگونگی مفصل‌بندی دلالت‌های فرهنگی- سیاسی در گفتمان امام خمینی(ره). فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست و پنجم، شماره 6، صص 131-155.
آشوری، داریوش (1399). تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ. تهران: نشر آگه.
استراوس، آنسلم و کوربین، جولیت (1390). اصول روش تحقیق کیفی.ترجمهبیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افتخاری، اصغر و باباخانی، مجتبی (1395). سیاست و فرهنگ؛ شاخص‌های سیاستگذاری فرهنگی از دیدگاه امام خمینی(ره). فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره نهم، شماره 3، صص 57-90.
اورعی، غلامرضا (1382). بررسی ساختار نظام اجتماعی در اسلام. تهران: صدا و سیما.
بی‌نا، (1393). سند مهندسی فرهنگی کشور. تهران: دبیرخانه شورایعالی انقلاب فرهنگی.
پارسانیا، حمید (1391). جهان‌های اجتماعی.قم: کتاب فردا.
جعفری، محمدتقی (1388). فرهنگ پیرو- فرهنگ پیشرو. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
جمشیدی، محمدحسین؛ اسلامی، محسن (1396). فرهنگ و تفکر بسیجی در اندیشه امام خمینی(ره). دوفصلنامه مطالعات قدرت نرم، سال هفتم، شماره 16، صص 42-64.
جمشیدی، محمدحسین و قربی، سیدمحمدجواد (1394). تهدیدهای فرهنگی در سطح مردم و حکومت از منظر امام خمینی(ره). فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، سال دوم، شماره پنجم، صص 57-76.
جوادی، علی؛ ملک‌محمدی، حمیدرضا و کلانتری، عبدالحسین (1396). شناخت هندسه فرهنگ به عنوان ضرورتی در سیاستگذاری فرهنگی مبتنی بر راهبرد داده بنیاد. فصلنامه علمی پژوهشی سیاستگذاری عمومی، دوره 3، شماره1، صص 175-153
چلبی، مسعود (1395). جامعه‌شناسی نظم، تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی. تهران: نشر نی.
خامنه‌ای، سیدعلی (1391). فرهنگ در منظر مقام معظم رهبری. تهران: نشر شهر.
خامنه‌ای، سیدعلی (1381). بیانات در جمع اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی.
خنیفر، حسین و ناهید مسلمی (1396). اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی، تهران: نگاه دانش.
دانایی فرد، حسن؛ امامی، سیدمجتبی (1386). استراتژی پژوهش کیفی: تاملی بر نظریه پردازی داده بنیاد. فصلنامه اندیشه مدیریت، سال اول، شماره دوم، صص 69-97.
دانایی‌فرد، حسن؛ الوانی، سید مهدی و آذر، عادل (1398). روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: انتشارات صفار.
دیلمی معزی، امین (1386). هویت‌سازی ملی در دوران پهلوی اول. زمانه، شماره 56، 1386.
ریتزر، جورج (1388). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
زرگر، علیرضا و نفر، زهرا (1394). الگوی مطلوب فرهنگ سیاسی دانشجویی از دیدگاه امام خمینی(ره). فرهنگ در دانشگاه اسلامی، دوره14، سال پنجم، شماره اول، صص 127-151.
زیرکی حیدری، علی و الماسی، مصطفی (1395). ریشه‌یابی فرهنگ شهادت‌طلبی رزمندگان اسلام در منظومه افکار امام خمینی(ره). فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال 13، شماره 47، صص 147-164.
سلحشوری، احمد (1393). فرهنگ آمریکایی و راه‌های مبارزه با آن از منظر امام خمینی(ره). فصلنامه مطالعات ملی، سال 15، شماره 4، صص 27-48.
سلیمی، حسن (1389). فرهنگ‌گرایی، جهانی شدن و حقوق بشر. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه ایران.
صالحی امیری، رضا (1386). مفاهیم و نظریه‌های فرهنگی، تهران: ققنوس.
غلامی شکارسرائی، محمدرضا و عرف، جمال (1399). اصول سیاستگذاری هویتی در ج.ا.ا. در سپهز گفتمانی امام خمینی(ره). فصلنامه مطالعات ملی، سال 21، شماره چهار، صص 119-136.
طارمی، کامران (1395). تأثیر دیدگاه‌های امام خمینی بر فرهنگ استراتژیک جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه سیاست، دوره 46، شماره 4، زمستان، 935-957.
معین، محمد (1386). فرهنگ فارسی معین. تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم، جلد 2.
موسوی، فرانک (1395). سیاستگذاری تحقق دانشگاه اسلامی با تأمل بر دیدگاه امام خمینی(س). پژوهشنامه متین، سال 18، شماره 73، صص 127-143.
Creswell, J. W. (2005). Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research.
Glaser, Barney G. (1992). Emergence vs. Forcing: Basics of Grounded Theory Analysis, California: Sociology Press.
Lee, J. (2001). A Grounded Theory: Integration and Internalization in ERP Adoption and Use, Unpublished Doctoral Dissertation, University of Nebraska, In ProQuest UMI Database.
Strauss, Anselm. & Corbin, Juliet. (1998). Basics of Qualitative Research, Second Edition, London: Sage Publications.
